Wystawa Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie

Kalendarz Urzędu Miasta Częstochowy na 2009 r. poświęcony jest stuleciu Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie (1909-2009). Zawiera motywy z kart pocztowych poświęconych Wystawie sprzed stu lat, które pochodzą ze zbiorów Muzeum Częstochowskiego.

Ostatnia strona kalendarza jest perferowana (właśnie tak - zgodnie z nomenklaturą drukarską) - złożona z kart pocztowych, które można rozdzielić i wykorzystać zgodnie z przeznaczeniem, np. wysłać pocztą.
Kalendarz został wydany w liczbie 2000 egzemplarzy, w wersji polsko-angielskiej przez Wydział Komunikacji Społecznej UM. Zaprojektował go Adam Markowski - także na co dzień pracownik tego wydziału.
Oprócz opisywanego kalendarza, wydanego na wysokim poziomie edytorskim, wydano również kalendarz planszowy - na jednej karcie znalazły się wszystkie reprodukowane pocztówki.

Niektóre karty przypominają współczesne fotografie - w ostatnich latach dużym nakładem środków finansowych odremontowano wszystkie (ostatni - obserwatorium astronomiczne właśnie jest w remoncie) budynki będące pozostałością wystawy, w podjasnogórskich parkach, przywracając im dawny wygląd.
Przesyłamy w załączeniu wstęp do kalendarza, czyli wypowiedź Prezydenta Częstochowy Tadeusza Wrony, przypominającego historyczne wydarzenie jakim była dla Miasta wystawa w 1909 roku.

Stulecie Wystawy Przemysłowo - Rolniczej w Częstochowie (1909-2009)

W sierpniu 2009 roku minie sto lat od organizacji w Częstochowie Wystawy Przemysłu i Rolnictwa. Stała się ona jednym z największych wydarzeń społeczno - gospodarczych w Polsce w okresie przed I wojną światową.
Idea organizacji wystawy pokazującej siłę witalną nieistniejącej, lecz odradzającej się Polski, wystawy będącej jednocześnie patriotyczną manifestacją żyjących ciągle pod zaborami Polaków, zrodziła się już w końcu XIX wieku.

Częstochowa przeżywała wówczas okres dynamicznego wzrostu, najwyższego wśród miast Królestwa Polskiego (pod zaborem rosyjskim). Świadczył o tym trzykrotny wzrost ludności w ciągu 25 lat, powstanie ok. 60 dużych zakładów przemysłowych, osiągniecie 4. miejsca w Królestwie pod względem liczby mieszkańców i pod względem potencjału wyprodukowanych towarów. Częstochowa posiadała praktyczny monopol w przetwórstwie juty (90% produkcji krajowej), wyrobie galanterii ( 80% rynku), zabawek ( 70% rynku). Przodowała także we wdrażaniu nowoczesnych technologii (pierwsze na ziemiach polskich przetwórstwo celuloidu, nowatorskie rozwiązania energetyczne czy architektoniczno-budowlane, związane np. ze wzniesieniem Wieży Jasnogórskiej, szpitala żydowskiego czy banku przy ul. Piłsudskiego).

Prace nad organizacją Wystawy trwały od 1907 r. Prezesem Komitetu Wystawy został książę Stefan Lubomirski, zaś wiceprezesami - oprócz hrabiego Karola Raczyńskiego - byli wybitni obywatele Miasta Częstochowy, wśród nich dr Władysław Biegański. Wśród organizatorów znaleźli się również: ojciec Euzebiusz Rejman - ówczesny przeor Jasnej Góry oraz proboszcz parafii św. Zygmunta i późniejszy, pierwszy kanclerz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego - ksiądz Marian Leon Fulman.
Na potrzeby wystawy wzniesiono wiele pawilonów, z których część przeznaczono na cele kulturalne. Wśród powstałych wówczas budynków znalazły się pawilony przemysłu wielkiego, średniego i małego, rolnictwa, ogrodnictwa, a także stajnie, obory, hipodrom, budynki leśnictwa, łowiectwa oraz pawilony ogólnokulturalne.

Na kilkunastu hektarach w parku miejskim im. S. Staszica oraz przy niezabudowanych jeszcze wówczas ulicach: Humbertowskiej (obecnie Pułaskiego), Jasnej (Waszyngtona) oraz części ulicy 7 Kamienic zaprezentowało się ponad 660 wystawców polskich i czeskich. W okresie od 5 sierpnia do 3 października 1909 r. wystawę obejrzało ponad pół miliona osób. Rekord frekwencji padł 26 sierpnia - w święto Matki Boskiej Częstochowskiej. Ekspozycję odwiedziło tego dnia prawie 22 tysiące osób.
Wystawa stała się prawdziwą promocją polskiego przemysłu, wyrazem jego siły i różnorodności, a rozmiary częstochowskiej prezentacji przewyższały wszystkie dotychczasowe wystawy, które miały miejsce w Królestwie Polskim.

Wystawa stała się także znakomitym miejscem dla promowania polskiego stylu architektonicznego (idea Jana Witkiewicza - Koszczyca). Projekty pawilonów - oprócz wspomnianego - wykonali tak wybitni architekci jak m. in. : Józef Gałęzowski, Konstanty Jakimowicz, Józef Kon, Czesław Przybylski czy Henryk Gay. Ogólny nadzór powierzono częstochowskiemu architektowi Alfonsowi Bogusławskiemu.
Pawilon Sztuki prezentował współczesną sztukę polską: malarstwo, rzeźbę, teatr, zwiedzający Muzeum Higieniczne czy Zagrodę Włościańską mogli poznać dobre wzorce higieny i zdrowego życia. Wystawa systemów energetycznych i ekspozycje nowatorskich firm europejskich dały możliwość upowszechniania nowych technologii.

Całe przedsięwzięcie stało się również znakomitą promocją krajoznawstwa czego dowodem stały sie dwa przewodniki turystyczne po Częstochowie wydane przez Polskie Towarzystwo Krajoznawcze pod red. W. Biegańskiego i S. Trąbczyńskiego. Odbywający się podczas wystawy zjazd Straży Ogniowych i powstanie ogólnopolskiego związku straży stało się zaczątkiem organizacyjnym obecnej Państwowej Straży Pożarnej.

O randze wystawy świadczyły liczne publikacje w prasie warszawskiej, galicyjskiej, śląskiej i czeskiej. Specjalny numer poświęcony częstochowskiej ekspozycji wydał "Przegląd Techniczny" - jedno z najbardziej prestiżowych pism warszawskich.
Wystawa 1909 r była największą w okresie przedwojennym manifestacją siły społeczno - gospodarczej Polski. Pokazywała potencjał przemysłu, rolnictwa i kultury całego kraju - z wszystkich zaborów. Częstochowa dała dowód wartości polskiej inicjatywy i stała się miejscem wielkiej manifestacji narodowej, która podniosła na duchu całe społeczeństwo.
Dziś, o tej wielkiej wystawie przypominają nam urokliwe pawilony parkowe (obecnie Pawilon Wystawowy i Pawilon Etnograficzny Muzeum Częstochowskiego), Zagroda Włościańska, altana i obserwatorium astronomiczne.
Większość z pamiątek po Wystawie Przemysłowo-Rolniczej staraniem Miasta Częstochowy doczekała się w ostatnich latach renowacji. Pawilony w Parku im. Staszica oraz Zagroda Włościańska są obiektami Muzeum Częstochowskiego - miejscem wielu wystaw, wernisaży, spotkań i prezentacji. Nowy wygląd zyskały też - po przeprowadzonej w latach 2007-2008 r. rewaloryzacji - oba podjasnogórskie parki - Park im. Stanisława Staszica i Park 3 Maja, pamiętające czasy wielkiej częstochowskiej wystawy.

Zapraszam Państwa do zwiedzania terenów Wystawy Przemysłu-Rolnictwa, której jubileusz obchodzimy w 2009 r. oraz do odkrywania innych uroków Częstochowy i jej malowniczych okolic.

Tomasz Haładyj

Na wirtualną wycieczkę po wielkiej Wystawie Przemysłu i Rolnictwa, która odbyła się sto lat temu, zaprasza strona internetowa www.wystawa1909.pl.

Częstochowa intensywnie przygotowuje się do obchodów jubileuszu największej imprezy gospodarczej w historii miasta. Wydano już kalendarz, a planuje się zorganizowanie wystaw i "spotkań promocyjnych". Wydane zostaną album, reprinty przewodnika po targach i pocztówek, zostanie nakręcony film dokumentalny. Trwa remont ostatniego z dawnych pawilonów wystawowych, który dziś jest znany jako obserwatorium astronomiczne. Inne pawilony odnowiono w poprzednich latach, podobnie jak Park Staszica, który przed wiekiem zajmowała Wystawa Przemysłowo-Rolnicza - choć obszar targów był w rzeczywistości kilkakrotnie większy, a główne pawilony zajmowały się poza obrębem dzisiejszych terenów zielonych. Można to zobaczyć na stronie internetowej www.wystawa1909.pl stworzonej przez Grzegorza Czepiczka. Jest tam i mapka targów, i dokumentacja pocztówkowo-fotograficzna, i lista wszystkich wystawców.

- Gdy parę lat temu zajmowałem się obserwatorium astronomicznym w Parku Staszica, zainteresowałem się jego historią [był to pawilon huty Zawiercie - przyp. red]. I tak się zaczęło: zacząłem gromadzić wszelkie informacje o Wystawie Przemysłu i Rolnictwa z 1909 r. a w końcu postanowiłem zrobić stronę internetową - mówi Grzegorz Czepiczek, który jest pracownikiem Politechniki Częstochowskiej: administruje siecią komputerową uczelni.

Zeskanowanie wszystkich materiałów i budowa strony trwa pół roku. Część to zbiory własne, inne zostały skopiowane w rożnych instytucjach, np. bibliotece. Strona internetowa jest wciąż rozbudowywana.

Grzegorz Czepiczek bardziej dziś się pasjonuje historią targów niż astronomią, która pośrednio doprowadziła go do zainteresowania historią Częstochowy. - Niebo obserwuję rzadko z powodu pogorszenia się warunków obserwacji z mojego domu: najpierw w sąsiedztwie zbudowano krematorium, wokół którego są silne latarnie, a potem otwarto hurtownię, też rzęsiście oświetloną - wyjaśnia Czepiczek.

Wystawa Przemysłu i Rolnictwa - 1909 r.

Tomasz Haładyj